छत्रपती संभाजी महाराजांचे थोडक्यात जीवनचरित्र

जन्म आणि बालपण

Sambhaji Maharaj History In Marathi: छत्रपती संभाजी महाराजांचा जन्म 14 मे 1657 रोजी पुरंदर किल्ल्यावर झाला. ते छत्रपती शिवाजी महाराज आणि सईबाई यांचे ज्येष्ठ पुत्र होते. त्यावेळी शिवाजी महाराज आदिलशाही आणि मुघलांशी लढा देत होते. त्यामुळे संभाजी महाराजांचे बालपण अनेक राजकीय आणि सामाजिक उलथापालथीच्या काळात गेले. लहानपणापासूनच त्यांना रणांगणावरील मोहिमा आणि राजकारणातील डावपेच यांचे बाळकडू मिळाले.

Sambhaji Maharaj History In Marathi: संभाजी महाराजांचे शिक्षण आणि प्रशिक्षण

भाषेचे शिक्षण

• संस्कृत: या भाषेतून त्यांनी हिंदू धर्म, संस्कृती आणि नीतिशास्त्राचा अभ्यास केला.
• मराठी: मराठी भाषेवर प्रभुत्व असल्यामुळे त्यांना राज्यकारभार आणि जनसामान्यांशी संवाद साधण्यास मदत झाली.
• हिंदी: हिंदी भाषेचे ज्ञान उत्तर भारतातील राजकीय परिस्थिती समजण्यासाठी उपयुक्त ठरले.
• इंग्रजी: इंग्रजी भाषेच्या शिक्षणामुळे त्यांना युरोपियन राजकारण आणि तंत्रज्ञानाची माहिती मिळाली.
• फारसी: मुघल साम्राज्याशी संवाद साधण्यासाठी फारसी भाषेचे ज्ञान आवश्यक होते.
• अरबी: अरबी भाषेचा अभ्यास त्यांना इस्लामिक संस्कृती आणि कायद्याची माहिती देण्यासाठी उपयुक्त ठरला.

कौशल्य प्रशिक्षण

• तलवारबाजी: युद्धकलेमध्ये निपुणता प्राप्त करण्यासाठी त्यांना तलवारबाजीचे प्रशिक्षण देण्यात आले.
• घोडेस्वारी: घोडेस्वारीवर प्रभुत्व असल्यामुळे त्यांना लष्करी मोहिमांमध्ये गतिशीलता मिळाली.
• युद्धकला: विविध प्रकारच्या शस्त्रांचा वापर आणि युद्धनीती यांचा अभ्यास त्यांना रणनीतिकार बनण्यासाठी मदत करणारा होता.
• राजकारण: राजकारणाचे शिक्षण त्यांना राज्यकारभार आणि प्रशासन कौशल्ये विकसित करण्यासाठी आवश्यक होते.

प्रशिक्षक

• दादोजी कोंडदेव: भाषा आणि राजकारणाचे शिक्षण देण्यासाठी दादोजी कोंडदेव हे संभाजी महाराजांचे प्रमुख शिक्षक होते.
• तन्हाजी मालुसरे: तलवारबाजी आणि युद्धकलेचे प्रशिक्षण देण्यासाठी तन्हाजी मालुसरे हे महत्त्वाचे शिक्षक होते.
• इतर अनेक विद्वान आणि योद्धे: विविध विषयांमध्ये संभाजी महाराजांना प्रशिक्षण देण्यासाठी अनेक विद्वान आणि योद्धे यांची मदत घेण्यात आली.

छत्रपती संभाजी महाराज यांचा राज्याभिषेक

6 जून 1680 रोजी छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या निधनानंतर संभाजी महाराजांचा रायगडावर राज्याभिषेक झाला.

छत्रपती संभाजी महाराज यांचा कार्यकाळ:

संभाजी महाराजांचा कारकिर्द अल्पावधीचा होता, तरीही त्यांनी अनेक महत्त्वपूर्ण कार्ये केली. त्यांनी मराठा साम्राज्याचा विस्तार केला, मुघलांशी लढा दिला आणि स्वराज्य टिकवून ठेवले.(Sambhaji Maharaj History In Marathi)

छत्रपती संभाजी महाराज यांचा लष्करी मोहिमा:

पहिले यश:

वयाच्या अवघ्या 16 व्या वर्षी संभाजी महाराजांनी आपली पहिली लष्करी मोहीम राबवली. यात त्यांनी पन्हाळा किल्ला जिंकून घेतला. ही मोहीम अत्यंत महत्वाची होती कारण पन्हाळा हा मराठा साम्राज्याचा एक प्रमुख किल्ला होता.

Sambhaji Maharaj History In Marathi: महत्त्वाच्या मोहिमा

• विशाळगडावर स्वारी (इ.स. 1670): छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या मृत्यूनंतर संभाजी महाराजांनी विशाळगडावर स्वारी करून स्वराज्याचा कारभार हाती घेतला.

• पुरंदर किल्ला जिंकणे (इ.स. 1673): संभाजी महाराजांनी मुघलांकडून पुरंदर किल्ला जिंकून घेतला.

•  कोकण मोहीम (इ.स. 1674): संभाजी महाराजांनी कोकणावरील आदिलशाही प्रदेशावर मोहीम राबवून अनेक किल्ले जिंकून घेतले.

• विशाळगडावर आदिलशाही सैन्याचा पराभव (इ.स 1676): संभाजी महाराजांनी विशाळगडावर आदिलशाही सैन्याचा पराभव करून स्वराज्याचे रक्षण केले.

• बेळगाव आणि खानदेशावर मोहीम (इ.स 1677): संभाजी महाराजांनी बेळगाव आणि खानदेशावर मोहीम राबवून मुघलांना हतबल केले.

• बंगाल मोहीम (इ.स 1682): संभाजी महाराजांनी बंगालवर मोहीम राबवून मुघलांना हतबल केले आणि मुघलांची आर्थिक स्थिती कमकुवत केली.

• कर्नाटक मोहीम (इ.स 1683): संभाजी महाराजांनी कर्नाटकावर मोहीम राबवून मुघलांना आणि आदिलशहांना पराभूत केले आणि मराठा साम्राज्याचा विस्तार केला.

• बीजापूर मोहीम (इ.स. 1685): संभाजी महाराजांनी बीजापूरवर मोहीम राबवून आदिलशाहीला कमकुवत केले.

• तंजावर मोहीम (इ.स 1686): संभाजी महाराजांनी तंजावरवर मोहीम राबवून तंजावरच्या राजाला मराठ्यांच्या अधिपत्य स्वीकारण्यास भाग पाडले. (Sambhaji Maharaj History In Marathi)

• कोकण आणि कर्नाटकातील प्रदेश जिंकणे (इ.स 1688): संभाजी महाराजांनी कोकण आणि कर्नाटकातील अनेक प्रदेश जिंकून घेतले आणि मराठा साम्राज्याचा विस्तार केला.

मुघलांशी लढा:

• 1680 मध्ये औरंगजेबाने मराठ्यांवर स्वारी केली. संभाजी महाराजांनी मुघलांशी अनेक लढाया लढल्या आणि त्यांना कठीण आव्हान दिले.
• 1681 मध्ये संभाजी महाराजांनी मुघलांच्या सरदाराला ठार मारून त्यांचा पराभव केला.
• 1682 मध्ये संभाजी महाराजांनी संभाजीनगर (औरंगाबाद) जिंकून घेतले.

संभाजी महाराजांच्या लष्करी कौशल्याचे वैशिष्ट्ये:

• गनिमी काव्याचा उत्तम वापर.
• वेगवान आणि अचूक हल्ले.
• चकमा देण्याच्या रणनीतींचा वापर.
• सैनिकांमध्ये प्रेरणा निर्माण करण्याची क्षमता.

बंदी आणि मृत्यू:

11 मार्च 1689 रोजी संभाजी महाराज मुघलांच्या कैदेत होते. औरंगजेबाने त्यांना अत्यंत क्रूरपणे ठार मारण्याचा आदेश दिला.

वारसा:

संभाजी महाराज हे एक महान योद्धा आणि कुशल प्रशासक होते. त्यांनी स्वराज्यासाठी आपले सर्वस्व अर्पण केले. आजही ते मराठी माणसासाठी प्रेरणास्थान आहेत. (Sambhaji Maharaj History In Marathi)

संभाजी महाराजांचे महत्त्व:

• संभाजी महाराज हे एक कुशल सेनानी आणि रणनीतिकार होते.
• त्यांनी मराठा साम्राज्याचा विस्तार केला आणि मुघलांना कडवी टक्कर दिली.
• ते स्वराज्याचे कट्टर समर्थक होते आणि त्यांनी त्यासाठी आपले प्राण अर्पण केले.
• आजही ते मराठी माणसासाठी शौर्य आणि पराक्रमाचे प्रतीक आहेत.
•